مراکز یادگیری

توسعه تکنولوژی آموزشی چند رسانه ای[1] و سیستم های فرارسانه ای[2] کامپیوتری ونیز افزایش علاقه به آموزش انفرادی و آموزش در قالب گروه های کوچک منجر به ایجاد محیط های یادگیری خاصی شد که عموما مراکز یادگیری گفته می شود. بنا به تعریف ”مرکز یادگیری جایی است که افراد  می توانند به آن مراجعه کنند و اطلاعات و مهارت های خود را از طریق مراجعه به مواد و منابع متنوع یادگیری و از مشاوره و راهنمایی های موجود در این مرکز بهبود بخشند. این در واقع نوعی   خود گستری و یادگیری خودگردان محسوب می شود که براساس نیازهای آنی فرد در هر لحظه در فرایند زندگی و کار ممکن است پیش بیاید. خواه این کار از طریق امکانات و تسهیلات یادگیری الکترونیکی صورت پذیرد و خواه از طریق مراجعه به مراجع و منابع دیگر یادگیری که از طریق مشاوره و راهنمایی های موجود در این مرکز میسر می شود“ (اسکات ، 1997).

در تعریفی دیگر، مرکز یادگیری عبارت از محیط فردی شده ای است که به منظور تشویق یادگیرنده برای کاربرد انواع رسانه های آموزشی، درگیری با فعالیت های متنوع یادگیری و به عهده گرفتن مسئولیت عمده یادگیری توسط خویش طراحی شده است. مرکز یادگیری در واقع مکانی مناسب و مطلوب برای یادگیری فردی شده ، فعال و یادگیرنده محور است ( زارعی زوارکی، 1387.ص15).

مراکز یادگیری را تقریبا در هر جایی می توان دایر کرد. مانند کلاس درس، محوطه مدرسه، آزمایشگاه، کتابخانه و... .” مراکز یادگیری در زمینه های مختلف اعم از مراکز نظامی، تجارت، صنعت، پزشکی و نظایر آنها نیز به شکل های مختلف دیده می شوند“ ( زارعی زوارکی، 1387.ص15).

مراکز یادگیری را آن طور که در رابطه با یادگیری آزاد و یادگیری عمومی و خود محور جهت تطابق با نیازهای فردی افراد و برای دست یافتن به اطلاعات مورد نیاز در یک فرایند یادگیری مادام العمر طراحی کرده اند، محل یادگیری فرا شناختی فعال است. بنابراین، این قبیل مراکز، « یادگیرنده محورند» نه « آموزش محور». این مراکز دارای اهدافی مانند فراهم ساختن امکانات یادگیری برای مطالعه مستقل و خود جوش یادگیرندگان و ارائه خدمات یادگیری رایگان، آسان و لذت بخش برای کاربران است ( افضل نیا، 1384).

اصطلاح مراکز مواد و منابع آموزشی که گاه مرکز مواد و منابع کمک آموزشی نیز نامیده می شود، اصطلاحی است که گاه با اصطلاح مراکز یادگیری اشتباه گرفته می شود . آنچه مسلم است این است که مرکز مواد و منابع آموزشی کاملا متفاوت از مرکز یادگیری است و آن عبارت است از یک مرکز فعال به منظور نگهداری و فراهم کردن مجموعه مواد آموزشی و منابعی که به شکل رسانه های آموزشی و یا کمک آموزشی ایجاد شده است . به عبارت دیگر مرکز مواد و منابع آموزشی عبارت است از مجموعه ای از منابع اطلاعاتی که بیشتر آنها از کتاب های چاپی تشکیل شده اند و محتوای درسی ، آموزشی یا کار آموزی آنها شامل این منابع نشده و برای منابع تکمیلی به آنها نیاز خواهد بود (اسکات، 1997).

انواع مراکز یادگیری :

مراکز یادگیری را می توان برای اهداف مختلف بکار برد و اغلب بر اساس هدف اولیه آنها طبقه بندی می شوند . عمده ترین طبقه بندی در این زمینه عبارتند از :

1- مراکز تدریس[3]: از این مراکز می توان به عنوان محلی برای آموزش انفرادی یا آموزش در قالب گروه های کوچک به جای آموزش کل کلاس استفاده کرد .

2- مراکز مهارت[4]: چنین مراکزی قادرند تا برای یادگیرندگان فرصتی برای انجام تمرین های اضافی مهیا سازند . همچنین قادرند درسی را که قبلاً از طریق رسانه یا تکنیک های دیگر تدریس آموخته شده است را استحکام بخشند ( تقویت کنند ) .  

3- مراکز علاقه[5]: مراکز علاقه می توانند علایق جدیدی را ترغیب یا تحریک کرده و خلاقیت را تشویق نمایند .

4- مراکز جبرانی[6]: مراکز جبرانی را می توان برای کمک به یادگیرندگانی بکار برد که در یادگیری یک مفهوم یا مهارت خاص به کمک بیشتری نیاز دارند

5- مراکز غنی سازی[7]: این مراکز قادرند تجارب یادگیری بیشتر و تحریک کننده ای را در اختیار یادگیرندگانی که فعالیت های کلاس درس یا مرکز دیگری را کامل کرده اند ، قرار دهند .

لازم به ذکر است که مراکز غنی سازی را می توان در دو بخش غنی سازی عمقی یا عمودی برنامه ها و غنی سازی افقی یا عرضی برنامه ها طراحی کرد . منظور از غنی سازی عمقی یا عمودی برنامه ها این است که یادگیرنده در هر مطلب و هر موضوعی ، امکان انجام کارهای پیشرفته تر و متمرکز تری را داشته باشد . به عبارت دیگر یادگیرنده بتواند همان مطلب یا محتوا را از زوایای مختلف نگریسته و به نقطه نظرهای ابتکاری و جدیدی دست یابد . منظور از غنی سازی افقی یا عرضی برنامه ها این است که موقعیت هایی برای یادگیرنده فراهم شود تا بتواند در زمینه های گوناگون و وسیع تری اطلاعات کسب کند(زارعی زوارکی ، 1387 ، ص 21 ).

برنامه ریزی مراکز یادگیری:

در برنامه ریزی یک مرکز یادگیری عوامل زیادی دخیل هستند. از جمله این عوامل عبارتند از:

·       اهداف مرکز یادگیری

·       جامعه استفاده کننده از مرکز یادگیری

·       تجهیزات، مواد و رسانه های مرکز یادگیری

·       امکانات و محدودیت ها

·       نیروی انسانی

رابطه تکنولوژی آموزشی با مراکز مواد و منابع آموزشی و مراکز یادگیری :

چنانچه تکنولوژی آموزشی عبارت از دانش چگونگی ایجاد شرایط برای تغییر در رفتارهای فردی و جمعی جوامع آموزشی به کمک فناوری های ممکن و موجود باشد . مراکز مواد و منابع آموزشی که چنین تبلوری را در خود جای می دهند ، مظهری از کاربرد چنین امکاناتی در جهت اهداف فناوری کاربردی آموزشی در سطح زندگی روزمره آموزشی هستند . مرکز مواد و منابع آموزشی در واقع انعکاس دستاوردهای دانش تکنولوژی آموزشی برای هدف های این رشته از علوم رفتاری و تربیتی است. ایجاد چنین مراکزی، بدون شک در بالا بردن کیفیت و کمیت ، سرعت و وسعت دامنه پوشش می تواند امور آموزشی را به نحو مطلوبی بهبود بخشد. اما اگر شرایط پیش آمده کنونی در سطح جهانی، رفته رفته لزوم آموزش مبانی را برای پرورش استعداد های فردی و گروهی افراد و جامعه به طرف رهیابی به مراحل جدید یادگیری های شخصی و خود محور سوق می دهد ، با الحاق موازین روانشناسی شناختی و فلسفه فراشناختی در نظام های جدید « یادگیری فرایند محور» یا «یادگیری مبتنی بر حل مسئله» تکنولوژی آموزشی شکل جدیدی می یابد ( روتمن ، 1994 ، به نقل از افضل نیا، 1384 ، ص 37 ).

رشد و ظهور چند رسانه ای ها ، نرم افزارها و سخت افزارهای جدید به عنوان ابزارهای گوناگون ارتباطی ، انباشت و انفجار اطلاعات ، سهولت دسترسی سریع و به موقع به اطلاعات مورد نیاز شخصی و از همه مهمتر کاربرد شبکه های اینترنت از طریق فناوری دیجیتالیزه و جدید موجب شده است که الگوهای سنتی آموزشی و یادگیری های ابتدایی در سطوح مختلف آموزشی ، به صورت فرصت های یادگیری هم سطح در آمده و در قالب تجارب مجازی دستخوش تغییرات اساسی شود (ریچاردسون وولف ، 2003 ، به نقل از افضل نیا، 1384 ).

بنابراین در چنین شرایطی که فناوری اطلاعات ، آموزش سنتی را به یادگیری فعال و شخصی تبدیل کرده و فرایندی بودن و مبتنی بر حل مسئله بودن به منزله رفع اساسی نیازهای پیش آمده ، تأکید می کند . مراکز سنتی مواد و مراکز آموزشی نیز که پاسخگوی نیازهای تکنولوژی آموزشی سنتی بودند به مراکز یادگیری جدید مبدل می شوند ، تا با برخورداری از امکانات جدید ، این فناوری نو پا بتواند به طور درخور و مؤثر و همزمان دانش مورد نیاز را در جهت اهداف شناختی ـ رفتاری به کار برد (میلتن، 2002 . به نقل از زنگی، 1385).

1. -  Multimedia1
2.   Hypermedia  
3.   Teaching centers
4.   Skill centers
5.   Interest centers
6. Remedial centers
7.   Enrichment centers